Murgul Tarihi, Artvin
Makale: Özhan Öztürk
Murgul madencilik açısından bölgenin en önemli yerleşimlerinden birisi olup, maden günümüzde Damarköy’de Anayatak, Çakmakkaya, Çarkbaşı ve Kızılkaya olarak adlandırılan maden sahalarını kapsamaktadır.
Geçmişte Cangara, İskep, Satep adlarıyla anılan Anayatak’ta 1967 yılında 70-80 cm
çapında genişliği olan eski devirlere ait bir maden galerisi açığa çıkartılmış olup, galeride bulunan ve M.T. A. Enstitüsü Tabiat Tarihi Müzesinin Mineraloji Bölümünde 854 envanter numarası ile muhafaza edilen madenci küreğinin C-14 analinde MÖ 4-5. yüzyıllara ait olduğu anlaşılmıştır. Bu buluşu Murgul maden yataklarının ilk üretim evresinin başlangıcı veya sonu olarak kabul etmemek gerekmekle[1] birlikte
1950 yılında dek kasabanın merkezinin Damar olduğu düşünüldüğünde Murgul’da madenciliğin ne derece eskiye gittiğinin yanı sıra doğrudan bir maden yerleşimi olduğu da ortaya çıkmaktadır.
1877-78 Osmanlı-Rus Savaşından yani bölgenin Çarlık topraklarına katılmasından hemen sonra 1883’de Gümüşhaneli Kör Lazarot adlı bir Rum, Murgul’daki bakır madenini keşfetmiş, arama izni ve imtiyazı almasına karşın haklarını 750 bin rubleye İngiliz Kafkasya Bakır Şirketi’ne (Caucasus Copper Company) satmıştır. 1901 yılında madeni işletmeye başlayan İngilizler, 1905’de Murgul Bakır Fabrikası’nı kurmuş, 1907 de bakır istihsaline başlamış, 1909’da tesisi modernize ederek kapasitesini arttırmışlardır. I. Dünya Savaşının başladığı 1914’e kadar 16 bin ton bakır istihsal edilmişse de 1917’de üretim durmuş, 1930’da şirket tasfiye edilmiştir. Muvahhid Zeki 1927’de 100 civarında dükkân bulunan kentte 4-5 bin işçi ve memurun bulunduğunu bildirmişse de sonradan fabrikanın kapanmasıyla kentin nüfus ve ekonomik canlılığı azalmıştır. Etibank madeni 1938’de ele almakla birlikte enkaz halindeki madenin tesislerin yeniden inşa ve teçhizi için General Engineering Company firmasıyla anlaşmıştır. II. Dünya Savaşı araya girince ancak 1947’de başlayan yenileme çalışmaları 1951’de sonuçlanmış aynı yıl “Murgul Bakır İşletmesi” kurularak bakır istihsaline başlanmıştır. 19155 yılında işletmenin baca gazlarından istifade etmek amacıyla bir de Sülfürik Asit fabrikası kurulmuştur.
28 Mayıs 1928’de yeni kurulan Borçka ilçesine bağlanan Murgul’un adı 1966’da “Göktaş” olarak adı değiştirilmişse de 4 Temmuz 1987 tarihinde 19507 sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanan ve 19 Haziran tarihli 3392 sayılı kanunla yeniden Murgul adı verilerek ilçe olmuştur. Günümüzde 2 belediye (Damar, Murgul), 10 mahalle ve 9 köyün bağlı olduğu Murgul ilçesinin nüfusu 1990’da 11.951 (4.278 kent, 7.673 köyler) iken, 2000’de 8.543, 2009’da 5.995 (3.643 kent, 2.352 köyler) olmuştur.
Murgul Köylerinin Eski ve Yeni İsimleri
| Köyün Eski Adı | Köyün Adı |
| Gevli Bucur | Akantaş |
| Durça | Ardıçlı |
| Başköy | Başköy |
| Kordet | Çimenli |
| İskeba Zansul | Damar[2] |
| Ereguna | Erenköy |
| Kabarcet | Kabaca |
| Gevul | Korucular[3] |
| Küre | |
| Osmal | Özmal |
| Gurbin | Petek |
Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016
Notlar
[1] Kaptan, 1977: 93
[2] 1935-1950 yılları arasında ilçe merkezi olan Damar, merkezin Murgul’a taşınmasıyla belde statüsüne indirgenmiştir.
[3] Başlıca mahalleleri Durmuşlar, Orta mahalle, Çeğ (Karaca), Çepniler, Aşağı Gevul olan köyün geçim kaynakları fındık tarımı, arıcılık ve hayvancılıtır.